Kurkuma – zastosowanie, właściwości, korzyści dla zdrowia

Kurkuma – pochodzenie

Kurkuma jest przyprawą pochodzącą z Indii, otrzymywana jest z korzenia rośliny podobnej do imbiru, zwanej ostryżem długim bądź szafranem indyjskim. Prawdopodobnie korzeń ten produkuje kurkuminę w celu ochrony przed grzybami. Inne nazwy kurkumy to ostryż (długi, domowy), szafranica, szafran indyjski, żółcień lub żółty imbir.

Dzięki zawartości kurkuminy była wykorzystywana już w tradycyjnej medycynie Dalekiego Wschodu jako lek o wielokierunkowym działaniu. Pierwsze wzmianki na temat kurkumy jako barwnika sięgają 600 r. p.n.e. W Chinach zaczęto ją stosować około 700 r. p.n.e.

Kurkuma – wytwarzanie

Na skalę przemysłową kurkuma wytwarzana jest głównie w południowo-wschodniej Azji, np. w Chinach. Jednakże kurkuma najbardziej kojarzona jest z Indiami, gdzie jej roczna produkcja sięga 500 tys. ton. Połowa tej ilości przekazywana jest na eksport.

Częstym zabiegiem w czasie produkcji może być zanieczyszczanie kurkumy, np. metalami ciężkimi czy mąką, w celu zwiększenia objętości gotowej przyprawy. Niestety produkt, który pochodzi z Chin, nawet jeśli może pochwalić się certyfikatem BIO, niekoniecznie musi być wolny od metali ciężkich.

Właściwości kurkumy

Kurkuma, królująca w kuchni azjatyckiej, wykorzystywana jest jako żółtopomarańczowy barwnik potraw nadający im konkretny smak i zapach. Najczęściej używamy go jako składnika przyprawy curry. Za wszystkie cechy tak pożądane w kuchni odpowiada różnorodność związków występujących w szafranie indyjskim. Swój aromat zawdzięcza olejkom eterycznym (2–7%), takim jak ar-turmeron, α-turmeron oraz β-turmeron.

Ze względów prozdrowotnych w kurkumie ważna jest także obecność związków polifenolowych – kurkuminoidów (3–5%). Najcenniejsza wśród nich jest kurkumina, która nie tylko nadaje charakterystyczny kolor, ale także posiada ogrom prozdrowotnych właściwości, które zostaną opisane poniżej. Z dietetycznego punktu widzenia warto wspomnieć, iż wartość energetyczna w 100 g kurkumy wynosi 390 kcal, a około 70% stanowią węglowodany skrobiowe, następnie białko (6,3%) oraz tłuszcze (5,1%). Kłącze ostryżu długiego jest źródłem wapnia, potasu, sodu, żelaza, witaminy B1, B2, niacyny oraz witaminy C.

National Cancer Institute uznał, że kurkuma to silny naturalny związek przeciwnowotworowy, co jest dla nas bardzo istotną informacją tym bardziej, że wspomniana instytucja uchodzi za jedną z najbardziej wiarygodnych na świecie.

Nadal istnieje wiele teorii na temat najlepszej formy podaży kurkumy, dlatego najbezpieczniej jest stosować się do zaleceń ajurwedy. W krajach dalekiego wschodu przyjmuje się ją z tłuszczem mlecznym bądź kokosowym, a także w mieszance przypraw curry. Podaje się informację, że jednoczesna podaż pieprzu wspomaga wchłanianie kurkuminy.

Nie można nie wspomnieć o „złotym mleku” – rozgrzewającym napoju wpływającym na odporność, zwalczanie infekcji i wspomaganie leczenia depresji. Oczywiście swój kolor i zdrowotne działanie zawdzięcza głównie kurkumie.

Kurkuma – zastosowanie

Już w starożytnych Chinach i Indiach kurkuma była używana w celu łagodzenia stanów zapalnych, skurczy menstruacyjnych, chorób pasożytniczych, chorób układu oddechowego, niedrożności wątroby czy też wrzodów. Wieloletnie badania prowadzone zarówno na kurkumie, jak i na kurkuminie – najważniejszym związku polifenolowym w niej zawartym – potwierdzają wiele ich prozdrowotnych właściwości. Właśnie dlatego ma swoje zastosowanie w walce z chorobą Alzheimera, chorobami układu sercowo-naczyniowego, w procesie detoksykacji organizmu, a także jako ochrona przed metalami ciężkimi. Coraz więcej publikacji naukowych wskazuje, że spożywanie kurkumy może zapobiegać rozwojowi komórek nowotworowych.

Kurkumina jest niestety słabo przyswajalna, w związku z tym należy zwrócić uwagę na to z czym ją przyjmujemy. Jej wchłanianie wspomaga piperyna zwarta w czarnym pieprzu. Zaleca się sięgać po te suplementy, których składnikiem jest wyciąg z kłączy ostryżu długiego.
W żywności kurkumę jako naturalny barwnik możemy znaleźć pod symbolem E100. W kuchni jest doskonałym dodatkiem do rosołu, ryżu, drobiu czy też różnego rodzaju marynat.

Kolejną dziedziną w której kurkuma znajduje zastosowanie jest kosmetologia. Barwnik wykorzystuje się do nadania koloru płukankom do włosów, podkładom do twarzy bądź szminkom. Olejki z kurkumy są składnikami orientalnych perfum. Co więcej, osoby z cerą trądzikową oraz tłustą mogą stosować maseczki z kurkumy o właściwościach przeciwzapalnych.

Korzyści dla zdrowia, jakie niesie kurkuma

Aby zachować zdrowie, w organizmie musi występować stan równowagi, tzw. homeostazy między tworzeniem się reaktywnych form tlenu, a możliwościami organizmu do ich usuwania. Gdy szala przeważa na naszą niekorzyść, dochodzi do wystąpienia stanu stresu oksydacyjnego, który w przewlekłej formie doprowadza do rozwoju różnego rodzaju chorób. Należą do nich: choroba Alzheimera, Parkinsona, choroby układu krążenia oraz nowotwory.

Dlaczego mowa o tym w kontekście kurkumy? Ze względu na fakt, że posiada ona potencjał antyoksydacyjny, zbliżony do witaminy C i E. Już sama kurkumina jako przeciwutleniacz pozytywnie wpływa na neutralizację wolnych rodników. Dodatkowo jej obecność stymuluje zwiększenie poziomu glutationu wewnątrzkomórkowego. Wszystko to ma przeciwutleniający wpływ na lipidy, a także działa korzystnie na zawartość WKT w utlenionym LDL (tzw. „złym cholesterolu”).

Działanie przeciwzapalne polega na blokowaniu aktywacji NF-kB oraz zmniejszeniu ekspresji białek uczestniczących w procesie zapalnym, np. interleukiny 8. W profilaktyce oraz leczeniu choroby Alzheimera kurkuma jest stosowana jako czynnik neuroprotekcyjny. Tak więc przeciwdziała stresowi oksydacyjnemu oraz wpływa na obniżenie cholesterolu. Spowalnia postęp choroby dzięki zapobieganiu tworzeniu i łączeniu się złogów β-amyloidu.
Kolejnym związkiem występującym w kurkumie, który ma korzystny wpływ na ludzki mózg jest tumeron. Badania prowadzone w 2014 roku przez niemieckich naukowców z Instytutu Medycyny i Neurofizjologii w Julich wykazały, że właśnie tumeron wspomaga procesy naprawcze w mózgu poprzez pobudzenie rozwoju komórek nerwowych, między innymi w czasie choroby i urazu.

Choroba nowotworowa w obecnych czasach jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów, szczególnie w krajach wysokorozwiniętych. Właśnie dlatego nie dziwi fakt, że prowadzi się tak wiele badań na temat zbawiennego wpływu kurkuminy na komórki nowotworowe. Na nasze szczęście badania kliniczne dowodzą skuteczność kurkuminy jako blokera już na etapie inicjacji i proliferacji złośliwych komórek raka. Badania przeprowadzone zarówno na ludziach, jak i zwierzętach wykazują, że kurkumina posiada chemioprewencyjny wpływ dzięki: hamowaniu aktywacji, stymulacji detoksykacji kancerogenu oraz hamowaniu angiogenezy i obniżeniu zdolności do przerzutów nowotworu. Swoje zastosowanie ma w przypadku różnych nowotworów: płuc, skóry, głowy, przełyku, żołądka, wątroby, okrężnicy, jelita cienkiego, pęcherza moczowego, prostaty czy szyjki macicy.

Dowodów na działanie kurkumy jest wiele, jednym z nich są badania wykazujące, że wśród osób z polipami jelita, w okresie wysokiego narażenia na nowotwór, 6 miesięczna kuracja kurkumą spowodowała 60% spadek liczby polipów oraz wpłynęła na zmniejszenie ich rozmiarów o około 50%. Dobrą wiadomością jest także fakt, że kurkuma wspomaga działanie taxolu – remedium stosowanego w czasie leczenia raka piersi, który optymalizując kurację, zmniejsza jej czas i toksyczne skutki.

Działanie różnego rodzaju przypraw i ziół najczęściej kojarzymy z właściwościami wpływającymi na proces trawienia – tak też jest w przypadku kurkumy. Wpływa ona na produkcje żółci, wydzielanie sekretyny, gastryny, a także enzymów trzustkowych. Działa zarówno przeciwbakteryjnie, np. w kierunku Helico bacter pyroli (wrzodów żołądka), jak i rozkurczowo. W związku z czym niejednokrotnie znajdziemy kurkumę w składzie środków stosowanych w dysfunkcji trzustki, chorobach wątroby bądź zaburzeniach trawiennych.

mgr Dominika Jurkowska
Dietetyk, trener personalny

Bibliografia
Kania M., Baraniak J., Właściwości lecznicze roślin przyprawowych na przykładzie ostryżu długiego, „Postępy Fitoterapii” 2015, 2.
Przybylska S., Kurkumina – prozdrowotne barwniki kurkumy, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2015, 96(2), 414–420.
Deptuła T., Gruber B., Krówczyński A., Kurkumina i jej pochodzenie – zastosowanie w terapii przeciwnowotworowej i chemioochronie. „Postępy Fitoterapii” 2014, 3, 155–156.
Sikorska-Polaczek M., Bielak-Żmijewska A., Sikora E., Molekularne i komórkowe mechanizmy działania kurkuminy – dobroczynny wpływ na organizm. „Postępy Biochemii” 2011, 57(1).
Rotarska A., (Nie)zwykła kurkuma, „BIO od Kuchni. Biuletyn” 2015, 15(1).